Knossos i inne ruiny

      Labirynt od labrysu; kultura minojska od Minosa; Heraklion od Heraklesa;  Delfy od delfinów...
Python - Pytho - Pytia - wyrocznia pytyjska...Ale dlaczegoThera stała się Santorynem?  Ortygia przemieniła się w Delos? A na ścianach sarkofagu z Hagia Triada gryfy ciągną rydwan? I wciąż o Ikarach głoszą, choć doleciał Dedal?
      Labrys to nazwa toporu z podwójnym ostrzem, którego rysunek jest stałym ornamentem w ruinach płacu w Knossos. "Labirynt" więc znaczyłoby "pałac toporów z podwójnym ostrzem". Dedal nie ma z tym nic wspólnego. Pałac w Knossos odkrył, a jakże, amator podobny do Schliemanna przemierzającego Hissarlik z Homerem w ręce. Sir Arthur Evans miał jedną życiową pasję: udowodnić, że pod zarośniętym wzgórzem na Krecie ukrywa się najstarsza europejska cywilizacja. I udało mu się. Zanim to jednak nastąpiło trochę podróżował, był korespondentem, buntownikiem, awanturnikiem. I miał pieniądze. To ważne, bo kiedy na skutek niefrasobliwości własnej naraził się instytucjom finansującym archeologiczne odkrycie w Knossos, mógł poświęcić własny majątek i... jeszcze bardziej niefrasobliwie rekonstruować odnalezione szczątki minojskiej sztuki, freski rozsypujące się w proch i pył. 
      Evans też pracował z Homerem w ręce. Według niego ustalił datowanie - później podważone przez kolejne zastępy badaczy - co doprowadziło do, jak to określa Herbert, wielkiej awantury o parę rozbitych garnków z motywem strzemiennym. Tymczasem jednak w roku 1899 nastąpiło wiekopomne odkrycie - pod wgórzem odkopano pałac. Labirynt z kolorowymi freskami. Malowidła te są dla współczesnego ludzkiego sposobu widzenia dość dziwne, mówi się, że są ejdetyczne, to znaczy płaskie, bez głębi, z wyraźnym konturem chwytającym rzecz, postać  w ruchu, ale jakby niematerialne, wyłaniające się z ciemnego nieistniena. Jak powidoki? Takie jak malował Władysław Strzemiński, wypełniając do niczego niepodobnymi konturami przestrzenie obrazów?
          Na jednym z minojskich fresków widać pływające delfiny. Kiedy Apollo postanowił założyć swoją świątynię na zboczu Parnasu, udał się na Kretę, aby stamtąd sprowadzić kapłanów. Legenda głosi, że drogę tę pokonał płynąc morzem w postaci delfina, dlatego nazwa świątyni i miejsca: Delfy. Dlaczego jednak delfin? Czy delfiny są atrybutem boga sztuki i wyroczni? Prędzej kojarzyłyby się z Orfeuszem i jego magiczną pieśnią zaklinającą świat natury do milczącego w podziwie zasłuchania. 
       Zanim Delfy zostały Delfami, miejsce to nazywało się Pytho, bowiem mieszkał tu żeński smok o imieniu Python zabity przez Apolla. No i dlatego kapłanka wyroczni delfickiej nazywała się Pytia, ale to nie było jej imię, tylko nazwa niejako funkcyjna, zawodowa,  powiedzielibyśmy dzisiaj. Delfy były jedyną grecką świątynią utrzymywaną zbiorowo, i to nie tylko przez miasta Hellady. Po pożarze na odbudowę dołożył się nawet egipski faraon. 
        To na półwyspie, tymczasem na morzu... na morzu nastąpiła katastrofa. Wyspa Thera wybuchła olbrzymim wulkanem, który był czterokrotnie silniejszy od słynnej erupcji na Krakatau w 1883 r. Z dawnej Thery dzisiaj pozostały trzy koncentrycznie ułożone kawałki: Santoryn, Thirasia i Aspronisia. Wielka ciemna chmura zakryła słońce, ziemia się zatrzęsła, fala zalała pałac w Knossos. I to był koniec minojskiej cywilizacji. 

 

Fresk z delfinami w Megaronie Królowej pałacu w Knossos

Władysław Strzemiński, Pejzaż morski ( z albumu In memoriam)