Lektura obowiązkowa

         Antoni Ferdynand Ossendowski napisał wiele książek. Nie wszystkie są dobre, choć jest drugim po Sienkiewiczu najbardziej znanym polskim pisarzem w świecie, mającym tłumaczenia nawet na takie języki jak japoński czy urdu. Pierwszym w jego biografii literackiej bestsellerem była wydana po angielsku w 1922  r. autobiograficzna opowieść o podróży przez środkową Azję Beats, Men and Gods, znana pod polskim tytułem Przez kraj ludzi, zwierząt i bogów.

        Ossendowski - podróżnik, szpieg, dyplomata, poszukiwacz przygód, poliglota, uczony, erudyta, patriota... Ale dla wielu, zwłaszcza dla reprezentantów komunistycznej władzy sowieckiej pozostał na zawsze osobistym wrogiem Lenina, a to za sprawą biograficznej książki o przywódcy rewolucji październikowej pod prostym i oczywistym tytułem Lenin. Ossendowski, podobnie jak chociażby Witkacy, był świadkiem rewolucyjnego przewrotu. Prawdopodobnie miał też dostęp do wielu dokumentów, listów bolszewików w strukturach władzy. Jak bardzo były to dramatyczne wydarzenia i jak wielkie piętno odcisnęły świadczy fakt, że Witkacy, pamiętając o nich, na wieść o wkroczeniu do Polski Rosjan 17 września 1939 roku popełnił samobójstwo. Ossendowski zaś zbierając całe swoje doświadczenie, całą wiedzę i literackie umiejętności, napisał demaskującą biografię Lenina.

         Faktycznie, czyta się szybko i dobrze. Ossendowski stosuje w książce różnorodne sposoby charakteryzujące postać od dzieciństwa po ostatnie lata i dni życia. Największe wrażenie wywierają behawiorystyczne opisy gestów, mimiki, poruszeń ciała, świadczących o tłumionych emocjach.  W ten sposób charakteryzowany jest nie tylko sam Lenin, ale i ludzie z jego otoczenia, Trocki czy Dzierżyński.  I są to opisy bardzo sugestywne, zapadając w pamięć. Podobnie jak relacje z wydarzeń na ulicach Petersburga, Moskwy po ogłoszeniu rewolucji, podobnie jak drastyczne opisy tortur na Łubiance.

       Obok indywidualnej charakterystyki Lenina i jego współpracowników uderza dosadny portret wściekłego tłumu kierowanego nienawiścią i żądzą zemsty. Wściekły tłum zawsze wzbudzał we mnie niepokój i obawy jako bezrozumna siła, nad którą trudno zapanować. I tak jest w istocie. Tłumem zawsze kierują silne negatywne emocje. Ossendowski krok po kroku ukazuje, jak Lenin wyzwolił tłum jako niszczącą siłę i puścił ją w ruch. Zrobił to świadomie przygotowując się do roli przywódcy tego tłumu. Z efektem, jaki znamy z historii.

       Książka Ossendowskiego demaskuje Lenina jako wyrachowanego ogarniętego nienawiścią demagoga. Ukazane zaś procesy narastania nienawiści wyjaśniają to, co działo się później, choćby wielki głód na Ukrainie w kolejnych latach rządów komunistycznych, choćby rzeź na Wołyniu, czyli z jednej strony ucisk własnych obywateli przez władze państwowe, a z drugiej kanały nienawiści prowadzące do bezpardonowej rzezi. Są to zjawiska uniwersalne, mogące stanowić przestrogę. Tylko przestrogę dla kogo? Przecież nie dla tych, którzy stosują te same metody rządzenia społeczeństwem - poprzez wyzwalanie i podsycanie negatywnych emocji. Może więc to przestroga dla nas, abyśmy tym emocjom nie ulegali.

       Wciąż w wielu środowiskach i nawet krajach funkcjonuje mit Lenina jako wyzwoliciela i wizjonera, który stworzył nowe społeczeństwo. Dla wszystkich, którzy wierzą w jego mit, książka Ossendowskiego powinna być lekturą obowiązkową. Podobnie zresztą jak i dla pozostałych, jako memento, ostrzeżenie przed fałszywymi prorokami. Zwłaszcza w polityce. Powinna to być także lektura obowiązkowa dla nas, Polaków, dla ludzi, których rządy komunistyczne dotknęły osobiście. Ta ponura część naszej historii nie powinna zostać zapomniana.

        Kiedy w 1945 roku Armia Czerwona maszerowała przez Polskę, oficerowie NKWD kazali rozkopać grób Ossendowskiego w Milanówku, gdzie zmarł niedługo wcześniej i został pochowany. Na podstawie uzębienia sprawdzono, czy faktycznie w grobie został pochowany ten, którego uważano za osobistego wroga Lenina.