Znowu na Kresach

Kto się zapatrzył w tamte strony
Gdzie dotąd niebo nocą ciemną
Od łuny drży nieugaszonej,
Niech w noc tę głębiej idzie ze mną.
(.............)
Bo nie ma ziemi wybieranej,
Jest tylko ziemia przeznaczona,
Ze wszystkich bogactw - cztery ściany,
Z całego świata - tamta strona.

       Słowa Kazimierza Wierzyńskiego mogłyby stanowić motto kresowych książek Katarzyny Węglickiej. W przeciwieństwie jednak do poetyckiej wizji autorka Kresy wybrała jako swoją "stronę świata", której poświęca czas, zainteresowania, wędrówki i pisarskie realizacje. Pochodząca z Mławy, mieszkająca w Warszawie Katarzyna Węglicka kresową przygodę zaczęła w czasie studiów, kiedy jako stypendystka Uniwersytetu Warszawskiego wyjechała do Wilna. Jako doktorantka Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk właśnie ze sztuką Wielkiego Księstwa Litewskiego związała swoją działalność naukową. Pierwszą książkę (2004 r.) poświęciła Litwie. Do dzisiaj w jej dorobku naliczyłam co najmniej 10 tytułów, ja jednak trafiłam dopiero na jedną  z nich, zupełnie przypadkiem, na wyprzedaży. Polskie Kresy literackie. Ludzie, fascynacje, krajobrazy wydane w 2015 r. to zbiór portretów pisarzy, bardziej i mniej znanych, pochodzących lub w inny sposób związanych z kresowymi rubieżami dawnej Rzeczpospolitej, od oświeceniowych postaci Stanisława Trembeckiego czy Franciszka Karpińskiego, przez całą plejadę romantyków, po Iwaszkiewicza, Gałczyńskiego, Wańkowicza, Lema i najsłynniejszego kresowego przemytnika, Kochanka Wielkiej Niedźwiedzicy, Sergiusza Piaseckiego. Obok znanych nazwisk Mickiewicza, Orzeszkowej, Ujejskiego, Herberta, czytamy też ciekawostki o tych mniej znanych, zapomnianych, jak Stanisławie Balińskim, Władysławie Milczarku, Mieczysławie Romanowskim i innych. Autorka prowadzi czytelnika ścieżkami porosłymi chwastami niepamięci, po drogach, na których już nie ma żadnych drogowskazów, czasami tylko przygodne spotkania z mieszkańcami tych ziem okazują się ostatnimi wskazówkami ku przeszłości bezpowrotnie odchodzącej w zapomnienie. Smutne są opisy miejsc, w których stała jakaś cerkiew, jakiś dwór, jakaś fara, wieża czy zamek, a dziś żaden ślad nie pozostał. Autorka być może opisuje ostatnie literackie szlaki, po których jeszcze można przynajmniej myślą i wyobraźnią przemierzać dawne Kresy. 
       Narracja Katarzyny Węglickiej bogactwem szczegółów, ciekawostek, informacji biograficznych przypomina gawędę przewodnika oprowadzającego podczas zwiedzania okolic. Nie jest to dziwne, gdyż punktem wyjścia spotkań z konkretnymi nazwiskami w kolejnych rozdziałach jest nawiązanie do autentycznych wielokrotnych podróży autorki po tamtych terenach, miasteczkach, zaściankach i wzgórzach pamiętających dawne czasy. Autorka ponadto zajmuje się oprowadzaniem wycieczek, jej książka ma więc znamiona przewodnika literackimi szlakami Kresów, w wielu miejscach zawierając cytaty z utworów literackich, przywoływanych na zasadzie analogii lub kontrastu wobec obrazów współczesnych. Katarzyna Węglicka wielokrotnie wspomina, że wyruszając do określonego miejsca, zabierała ze sobą tę czy inną książkę, próbując na współczesnej mapie odnaleźć ślady opisane piórem pisarzy. I czasami dochodzi do niezwykłych spotkań z ludźmi, którzy jako ostatni świadkowie swoim istnieniem i słowami potwierdzają autentyczność "tamtej strony" świata minionego, "czasu przeszłego dokonanego". Do takich niezwykłych spotkań autorka zalicza między innymi  rozmowę z Hucułką Ołenką, która okazała się tą samą Ołenką, która w 1939 roku przeprowadzała Stanisława Vincenza z synem przez Czarnohorę do granicy polsko-węgierskiej. Innym razem w Drohobyczu znajduje starszego już pana, który był uczniem Brunona Schulza. Ostatni świadkowie, ostatnie ich opowieści. Miejsca pamiątkowe i miejsca pamięci. czasami ruiny, jak willa Skiz Gabrieli Zapolskiej na lwowskim Jałowcu. 
       Szczególną muzyką dla ucha kogoś zakochanego w Kresach są nazwy miejscowości: Jaszuny - miejsce niespełnionej miłości Juliusza Słowackiego do Ludwiki Śniadeckiej; Opitołoki - gdzie podczas chrztu wyrzekał się diabła Czesław Miłosz; Bubniszcze - "Owe Bubniska, Bubniszcze czy jak tam - są do dziś zagadką dla badaczy. Nikomu nie udało się dotąd ustalić, co to jest albo czym to było, skąd się wzięło, kiedy i komu do czego miało służyć" - jak pisała Beata Obertyńska; Beremiany - gdzie urodził się Kornel Ujejski; Drohobycz, Bohatyrowicze, Winnica, Kałużyce, Czahary ... aż po Okopy Świętej Trójcy. "Wspominam to teraz jak sen" - pisała Maria Rodziewiczówna. A Katarzyna Węglicka wtóruje wspomnieniom: "Na tej ziemi nie spotyka się już Polaków, bo ich tu nie ma. Nikt z miejscowych nie nawiązuje rozmowy, jak to często się zdarza na Kresach. Ale czeka tu czas przeszły dokonany, jak mawiał ksiądz Walerian Meysztowicz: ludzie, którzy odeszli, ale którzy pozostawili pamięć i ślad po sobie. Ktoś kiedyś powiedział: nie wszystek umrę."