Smutne Sanctus

        Jego ojciec był  rosyjskim Żydem urodzonym we Frankfurcie, a matka Niemką urodzoną w Rosji. Alfred Schnittke zaś urodził się (1934 r.) w Niemieckiej Nadwołżańskiej Autonomicznej Socjalistycznej Republice Radzieckiej (przy okazji dowiedziałam się, że coś takiego istniało), ale edukację muzyczną rozpoczął w Wiedniu, dokąd jego rodzice przenieśli się w 1946 roku. Już po dwóch latach wrócili do Związku Radzieckiego i zamieszkali w Moskwie, gdzie najpierw ukończył studia w Moskiewskim Konserwatorium, a następnie został tej uczelni wykładowcą. Byt rodzinie zapewnił tworząc muzykę do ok. 60-ciu filmów, a następnie spokojnie mógł poświęcić się komponowaniu tego, co mu w duszy grało, czyli między innymi dziesięciu symfonii, sześciu concerti grossi, czterech koncertów skrzypcowych, trzech koncertów fortepianowych i dwóch wiolonczelowych, koncertu potrójnego, czterech kwartetów smyczkowych, czterech baletów i trzech oper. Po udarze mózgu w 1985 roku zapadł w śpiączkę i uznano, że znajduje się w śmierci klinicznej. A jednak nie tylko wrócił do świata żywych, ale i do komponowania. Po trzecim udarze w 1994 r. miał sparaliżowaną prawą stronę ciała, przestaje komponować, ale podejmuje ostatni wysiłek i zaczyna IX Symfonię (de facto była już dziesiątą, ponieważ numeracja zaczyna się od Symfonii 0, nie wszyscy jednak włączają ja do kanonu jego utworów), zapisując partyturę bardzo niewyraźnie lewą ręką (ostateczną wersję opracował Aleksander Raskatov). Zmarł w 1998 r. w Hamburgu, gdzie osiedlił się z rodziną po otrzymaniu niemieckiego obywatelstwa.
       Alfred Schnittke w dziejach muzyki przynależy do kultury rosyjskiej, niemniej on sam w wywiadach przyznawał, że niemieckość za sprawą urodzenia, wychowania i czerpania ze źródeł kultury stanowi równorzędną część jego twórczej osobowości. Język niemiecki był pierwszym, który poznawał w dzieciństwie, rosyjski był drugi. Polistylistyczna muzyka Schnittkego czerpie z bogactwa tradycji od bardzo dawnej, chorałowej przejrzystości, przez barokowe spiętrzenia figur, po wywodzący się z dodekafonizmu serializm. Stąd w jego dziełach nagromadzenie jawnych zapożyczeń i kryptocytatów, np. z  Vivaldiego, Bacha, Straussa, Mahlera, Czajkowskiego, Schönberga  innych. Taki miszmasz stylistyczno-tematyczny. Uzasadnione jest więc pytanie, postawione przez Toma Service`a, kiedy, gdzie i w jakim kształcie Schnittke prezentuje muzyczną prawdę. W czym ujawnia się jego osobisty, autentyczny głos? 

       Alfred Schnittke zdecydowanie preferował muzykę instrumentalną. Utworów wokalnych i chóralnych pozostawił niewiele. Wyjątkowe w jego dorobku Requiem (1975) znajduje inspirację w osobistym przeżyciu kompozytora, jakim była śmierć matki. Utworem poświęconym jej pamięci był najpierw Kwintet na fortepian i smyczki (1972), o którym Service twierdzi, że jest najbardziej ponurym wyrazem poczucia straty i żalu. Sam Schnittke zaś uchylał się od komentowania utworu, wyjaśniając, że to zbyt osobiste poczucie smutku, o którym nie chce mówić. Kwintet fortepianowy miał częściowo być muzycznym requiem dla matki. Zaczął tworzyć pełną wersję - w założeniu instrumentalną - requiem, ale z czasem okazało się, że ma ona charakter muzyki wokalnej. Ukończenie jednak i prezentacja dzieła z samej istoty religijnego w ówczesnym systemie politycznym było niemożliwe. Toteż pierwsze publiczne wykonanie Requiem dokonało się niejako tylnymi drzwiami, jako muzyka teatralna do spektaklu Don Carlos Schillera w Teatrze im. Mossowieta w Moskwie. Producenci poprosili Schnittkego o skomponowanie muzyki w stylu katolickim i ten zaproponował pełną (prawie) wersję swojego Requiem.
        Muzyka religijna, mimo że w całości dorobku kompozytorskiego Schnittkego nie stanowi głównego nurtu, nie była wcale marginalna. Po konwersji kompozytora na katolicyzm (1982) tworzy kolejne dzieła, jak Trzy święte hymny, Koncert na chór mieszany, Psalmy pokutne, które pozwalają go uznać za jednego z ważnych twórców muzyki religijnej drugiej połowy XX wieku.
          Sanctus z jedynego Requiem Alfreda Schnittkego nie jest wcale radosnym powitalnym hymnem, nie zaraża entuzjazmem. Jest bardzo smutne w samotnej partii tenora i cichnącym śpiewie chóru.