Mistrzowska lekcja

        Legenda Marii Callas stała się jak dotąd tematem kilkunastu filmów dokumentalnych i fabularnych. Kiedy w 1995 roku Terrence McNally napisał sztukę Master Class, prezentującą osobowość wielkiej śpiewaczki z perspektywy schyłku kariery, już w dwa lata później w jej postać po raz pierwszy wcieliła się Krystyna Janda na scenie Teatru Powszechnego - Maria Callas. Lekcja śpiewu, prapremiera 16 września 1997r. W bieżącym sezonie aktorka powróciła do tej roli w nowej odsłonie  na deskach Och-Teatru - Maria Callas. Master Class, premiera 3 września 2015r.
        Jaka była tamta pierwsza Callas, nie wiem, nie oglądałam. Ta obecna jest kobietą rozdartą między tęsknotą za prawdziwą miłością, której żaden z mężczyzn jej życia nie potrafił jej dać, a ogromną ambicją udowodnienia wszystkim, całemu światu, że jest śpiewaczką najlepszą, La Divina. Całe lata zmagała się z otyłością, z której powodu nawet odrzuciła pierwsza propozycję zaśpiewania partii Cio-cio-san w Madame Butterfly Pucciniego, o muzyczne laury i angaże rywalizowała z Renatą Tebaldi i dużo młodszą Mirellą Freni. Wywoływała skandale wiążąc się z kolejnymi mężczyznami: Eddiem Bagarozym, Giovannim Battistą Meneghinim, Arystotelesem Onasisem. Wykreowała ponad 40 operowych ról w bardzo szerokim repertuarze, od partii ściśle dramatycznych, jak Lady Makbet Verdiego, Medeę Cherubiniego, przez Wagnerowskie Izoldę, Brunhildę i Kundry, po koloraturową Violettę z Traviaty, Łucję Donizzettiego i Mozartowską Konstancję w Uprowadzeniu z seraju. Do legendy przeszła historia jej występu tego samego dnia w dwóch odmiennych partiach wymagających odmiennej techniki śpiewania: wagnerowskiej ciężkiej Brunhildy i koloraturowej Elwiry w Purytanach Belliniego. W recitalowych występach również łączyła różne style i techniki. Niestety, nadmierna eksploatacja i przeżycia osobiste spowodowały problemy z głosem. Musiała nagle drastycznie ograniczyć udział w operach i koncerty,  w końcu zrezygnowała całkiem z kariery scenicznej. W latach 1971-72 prowadziła kursy mistrzowskie dla śpiewaków w Julliard Scholl of Music. Sztuka McNally`ego skupia się na jednym dniu kursów, podczas którego Diva pracuje z trojgiem śpiewaków, przy czym arie przez nich wykonywane stają się katalizatorem wspomnień i emocjonalnych powrotów do dramatycznych etapów kariery śpiewaczki.
        W spektaklu Andrzeja Domalika wykorzystano autentyczne nagrania Marii Callas: Ah, non credea mirarti z opery Lunatyczka Belliniego, Vieni! t`affretta z Lady Macbeth Verdiego. Uczennice Callas ćwiczą pod jej kierunkiem, słabo im to wychodzi, ale w końcu naprowadzane sugestiami podejmują właściwy ton i dramatyczną ekspresję. Po kilku taktach ich głos zostaje wyciszony, na scenie gasną wszystkie światła, arię podejmuje sama Maria Callas z nagrania, natomiast w punktowym ostrym świetle stoi ona sama - Krystyna Janda i w przejmującym monologu-dialogu z mężczyznami swojego życia, Onasisem i Battistą Meneghinim, jeszcze raz przeżywa tamte tryumfy i życiowe dramaty. Monolog Jandy-Callas towarzyszy arii, zapowiada kolejne wysokie tony, uzupełnia historię granej postaci o życiowe perypetie śpiewaczki, które albo ją uskrzydlały, albo wbrew nim prowadziły do postawienia wszystkiego na jedną kartę. Kiedy Maria Callas usiłuje naprowadzić uczennicą na właściwą interpretację partii Lady Makbet, zadaje pytanie, czy jest ktoś, albo coś, dla kogo mogłaby zabić. Śpiewaczka oczywiście wstrząśnięta twierdzi, że nie. Wtedy Callas z całą szczerością osoby doświadczonej bezceremonialnie stwierdza: I dlatego nie zaśpiewasz tego dobrze. Z monologu w następujących na scenie ciemnościach na tle arii Vieni! t`affretta  dowiadujemy się, że Onasis zażądał od Callas usunięcia ciąży, chociaż ona chciała mieć z nim dziecko. Zrobiłam to! - krzyczy mu w twarz. Sukces na scenie, wielki aplauz, uwielbienie słuchaczy na całym świecie komentuje z mocą kilkakrotnie powtórzonym wykrzyknikiem: Mój tryumf! I moja zemsta! Tak jakby droga do mistrzostwa mogła być okupiona tylko osobistym doświadczeniem. Dlatego, kiedy przybywa do niej po naukę Anthony Candolino chcąc śpiewać Recondita armonia z Toski Verdiego, Callas zadaje mu niby szkolne pytania: Gdzie jesteś? W jakim kościele? Co malujesz? Gdy kandydat do partii Cavaradossiego odpowiada, że nie wie, diva nie chce z nim nawet rozmawiać: I ty chcesz śpiewać?!  - oburza się zdegustowana. 
        Maria Callas Krystyny Jandy jest kobietą całkowicie poświęconą sztuce, operze, a w niej - muzyce i kompozytorowi. Idź za muzyką - powtarza swoim uczniom - poddaj się jej. Albo irytuje się: Nie słuchasz! Jak wynika ze świadectw ludzi, którzy ją znali i tak też przedstawił McNally, Maria Callas największą wagę przywiązywała do prawdy uczuciowej, która musiała wynikać z dokładnej analizy tekstu opery, libretta i oczywiście partytury, czyli warstwy muzycznej. Od uczniów żądała znajomości jednego i drugiego, prawdopodobieństwa scenicznego gestu, całkowitego poddania się muzycznej frazie. Do kandydatki na Lady Makbet ma pretensje, że nawet wejść na scenę nie potrafi jak bohaterka, a wejście jest najważniejsze. Weszłaś jakbyś w ogóle nie weszła. Bierze list i sama pokazuje, jak należy to zrobić, następnie wygłasza początek monologu Lady Makbet przyciskając list do piersi. Na uwagę zdziwionej uczennicy, że przecież pani ani razu nie spojrzała na list, Callas zirytowana wyjaśnia: Bo ona się go nauczyła na pamięć!
        Obok autentycznych nagrań Callas na uwagę zasługuje fakt, że w spektaklu biorą udział zawodowi śpiewacy operowi. Jakże mogłoby być inaczej, skoro trzeba naprawdę śpiewać, a ostatecznie nawet niefortunny początek Anthony`ego Candolino kończy się sukcesem, gdy diva ocenia jego wykonanie pełnym zachwytu przymiotnikami. Rafał Bartmiński w tej roli zaprezentował swój kunszt wokalny i aktorstwo pierwszej klasy, za co otrzymał aplauz widowni. Podobnie dwie śpiewaczki: Jolanta Wagner jako Sharon Graham (Lady Makbet) i Agnieszka Adamczak jako Sophie De Palma (Amina, bohaterka z Lunatyczki Belliniego). Niekwestionowaną gwiazdą jest oczywiście sama Krystyna Janda, która wiele celnych uwag o sztuce, aktorstwie, podejściu do artystycznej pracy, do słowa, do sceny wreszcie,  wypowiadanych niejako w imieniu Marii Callas mogłaby z powodzeniem uznać za własne. I może dlatego właśnie po osiemnastu latach gra boską śpiewaczkę po raz drugi? Bo kiedy padają słowa o dyscyplinie, o artyście zawładniętym przez Sztukę, o zmaganiu się artysty z widzem, to jest to prawda zarówno o operze, jak każdym innym spektaklu, teatrze. Dlatego nie jestem tak całkiem pewna, czy - kiedy Janda wchodzi jako Callas na scenę i zrywają się spontanicznie oklaski widowni - pierwsze  słowa padające ze sceny: Tylko bez oklasków proszę, jesteście państwo w klasie, a nie w teatrze - to tekst tylko wyuczony do roli, czy też są to słowa Jandy jako Jandy ;-)
        
         
Terrence McNally - Maria Callas. Master Class
Och-Teatr - reż.  Andrzej Domalik
Maria Callas - Krystyna Janda
Sophie de Palma - Agnieszka Adamczak
Sharon Graham - Jolanta Wagner
Anthony Candolino - Rafał Bartmiński
Emmanuel Weinstock - Mateusz Dębski
Pracownik techniczny - Michał Zieliński

 Oglądałam 28 listopada 2015 r.